Η αναθεώρηση της ελληνικής Ιστορίας

Τα τελευταία πέντε περίπου χρόνια παρουσιάζεται μια καινοφανής κινητικότητα στα εθνικά θέματα αλλά και μια προσπάθεια αναπροσδιορισμού της πρόσφατης Ιστορίας μας. Το 2007 είχε προκληθεί έντονη δημόσια συζήτηση σχετικά με το νέο βιβλίο της Ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού, όπου αναφερόταν ότι τον Αύγουστο του 1922 «Χιλιάδες Έλληνες συνωστίζονται στο λιμάνι της Σμύρνης προσπαθώντας να μπουν στα πλοία και να φύγουν για την Ελλάδα». Στο μεταξύ το 2010 και ενώ η χώρα μπήκε σε τριπλή επιτήρηση από Δ.Ν.Τ./ Ε.Κ.Τ./ Ε.Ε., άνοιξε το θέμα των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών (ΑΟΖ), που σχετίζονται άμεσα με τη συνεκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου του Αιγαίου. Σ’ αυτή τη χρονική συγκυρία το τηλεοπτικό κανάλι ΣΚΑΙ φάνηκε πως θέλησε να δώσει μια ώθηση στην εθνική μας αυτοπεποίθηση προβάλλοντας μια νέα σειρά ντοκυμανταίρ για την Επανάσταση του 1821.

Προς απογοήτευση των τηλεθεατών το πρώτο επεισόδιο της σειράς του ΣΚΑΙ άρχισε παρουσιάζοντας μια ευημερούσα οθωμανική αυτοκρατορία, όπου επικρατούσε ανεξιθρησκία και κοινωνική πρόοδος. Ή έννοια του Έλληνα δεν υπήρχε, καθώς είχε χαθεί η ιστορική σύνδεση με την αρχαία Ελλάδα και οι χριστιανικοί πληθυσμοί της Πελοποννήσου είχαν αποδεκατιστεί. Η «εξέγερση» του 1821είχε περισσότερο το χαρακτήρα θρησκευτικής σύγκρουσης μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων. Η επανάσταση δεν κηρύχτηκε την 25^η Μαρτίου στην Αγία Λαύρα, απ’ όπου αποδεδειγμένα απουσίαζε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός. Το νέο ελληνικό κράτος ιδρύθηκε χάρη στη βοήθεια της Δύσης, καθώς οι Ευρωπαίοι λόγιοι αναζητούσαν έναν τόπο όπου ο Διαφωτισμός θα μπορούσε να διεκδικήσει την καταγωγή του. 

Όσο τραυματικά κι αν ήταν τα προηγούμενα για την πλειονότητα των τηλεθεατών, υπάρχει ένα μέρος του κοινού που αποδέχεται με ευχαρίστηση αυτή την αναθεωρημένη ιστορική οπτική. Ίσως να φαίνεται πια ξεπερασμένη η αντίληψη που καλλιεργούσε το ελληνικό κράτος, ότι οι Τούρκοι ήταν μοχθηροί και αιμοσταγείς, μας καταπίεζαν, δε μας άφηναν να πιστεύουμε στη θρησκεία μας, ενώ παραμείναμε Έλληνες μόνο χάρη στο κρυφό σχολειό. Φαντάζει πια κάπως γραφικό να πιστεύουμε ότι εμείς οι Έλληνες είμαστε γενικά ηρωικοί τύποι, πολεμήσαμε με αυτοθυσία, ελευθερωθήκαμε, τιμήσαμε τους ήρωες της επανάστασης και ζήσαμε εμείς καλά και αυτοί καλύτερα. Ίσως να ήρθε πράγματι η εποχή να διαπραγματευτούμε ξανά τη σχέση μας με τη νεότερη Ιστορία. Γιατί όμως τόση βιασύνη; Ποια είναι η βαθύτερη αιτία του ιστορικού αναθεωρητισμου;

Είναι γνωστό ότι την ιστορία τη γράφουν πάντα οι νικητές. Ο νικητής που προέκυψε από την Επανάσταση του 1821 ήταν το έθνος-κράτος της Ελλάδας, το οποίο έγραψε την ιστορία στα μέτρα του. Στις μέρες μας η εξουσία φεύγει σταδιακά από το έθνος-κράτος και πηγαίνει σε υπερεθνικές δομές: Ευρωπαική Ένωση, διεθνές τραπεζικό κεφάλαιο, πολυεθνικές εταιρείες[1]. Γι’ αυτούς του νέους φορείς εξουσίας η ιδεολογία της εθνικής υπερηφάνειας των Ελλήνων είναι άχρηστη και δυνητικά επιζήμια. Η νέα  μη εθνική ιστορική ανάγνωση που προωθούν δεν είναι πιο αντικειμενική από την προηγουμένη, εθνική εκδοχή της. Απλά εξυπηρετεί διαφορετικά συμφέροντα. Η νέα ιστορία θα είναι τόσο χειραγωγούμενη όσο και η παλιά, κυρίως όμως θα είναι απούσα από τις συνειδήσεις της πλειοψηφίας. Τα κυρίαρχα μέσα που ελέγχουν την πληροφορία αποσιωπούν την ιστορική γνώση και θίγουν ιστορικά ζητήματα μόνο όταν υπάρχει η ανάγκη να σβήσουν από τη συλλογική μνήμη μια καταγραφή, για να εγγράψουν κάτι καινούριο, όπως κάνει τώρα ο ΣΚΑΙ.

Η εκδοχή της νεοελληνικής Ιστορίας που παρουσιάζει ο ΣΚΑΙ βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα– το ίδιο και τα δελτία ειδήσεων. Αναφέρονται σε παραγματικά γεγονότα, αλλά δεν ενδιαφέρονται γι’ αυτά. Επιδιώκουν να διαμορφώσουν στάσεις και συνειδήσεις φιλικές προς τα συμφέροντα που εξυπηρετούν. Τα τηλεοπτικά μέσα μπορούν να φωτίσουν ένα συμβάν, να αποκρύψουν ένα άλλο, να προκαλέσουν μια συναισθηματική αντίδραση και όλα αυτά με σημαία την αντικειμενικότητα. Τι γίνεται όμως με την ιεράρχηση των γεγονότων; Είναι τόσο σημαντικό να γνωρίζουμε ποια ακριβώς μέρα ξέσπασε η επανάσταση; Οι ιστορικοί πάντα ήξεραν ότι η επανάσταση δεν κηρύχτηκε ανήμερα της 25^ης Μαρτίου – αυτό ήταν μια σύμβαση, μια απλούστευση που διευκόλυνε τις εθνικές γιορτές και τις παρελάσεις. Το νόημα της Επανάστασης, που είναι η αυταπάρνηση για την επίτευξη ενός κοινού στόχου, δεν αλλάζει. Όσο για τη συνέχεια του ελληνισμού από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, αυτή αποδεικνύεται από την αδιάκοπη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας. Η υπεράσπιση της ιστορικής μνήμης είναι σημαντική για ένα λαό και δε θα πρέπει να αφήνεται στην εργολαβία της ακροδεξιάς.

Τελικά υπάρχει χώρος να σταθεί κανείς ανάμεσα στην πατριδοκαπηλία των εθνικιστών και στη νεοταξική ανάγνωση της ιστορίας που προωθείται από διάφορα κέντρα; Άπλετος. Χρειάζεται προσοχή, γιατί το δίλημμα είναι πλαστό. Τα γεγονότα του 1821 δεν είχαν αποκλειστικά εθνεγερτικό κίνητρο, όπως μαθαίναμε όταν ήμασταν μαθητές, ούτε ήταν μια καθαρή έκφραση μισαλλοδοξίας εναντίον των μουσουλμάνων[2], όπως πρεσβεύει η νεοταξική ιστορική οπτική. Ήταν μια επανάσταση των καταπιεσμένων ενάντια στους δυνάστες τους, όπως πάντα ήταν, είναι και θα είναι οι επαναστάσεις. Εξάλλου ο Ρήγας Φερραίος είχε οραματιστεί μια εξέγερση όλων των λαών της οθωμανικής αυτοκρατορίας απέναντι στην τυραννία. Τα υποκείμενα της τυραννίας καθορίζονταν από την κοινωνική τους τάξη κι όχι από τη θρησκεία ή την εθνικότητά τους. Ή, όπως λέει καλύτερα ο ίδιος ο Ρήγας Φερραίος στο Θούριο,  «Να σφάξουμε τους λύκους, που στον ζυγόν βαστούν, και Χριστιανούς και Τούρκους, σκληρά τους τυραννούν.».

---

[1] «Είναι καθαρό ότι έτσι όπως χειριστήκαμε τα οικονομικά μας αφαιρείται ένα κομμάτι της κυριαρχίας μας», δήλωση Γ. Παπανδρέου προς ΜΜΕ, 11/2/2010.

[2] «1821», 3^ο επειδόδιο, παραγωγή ΣΚΑΙ, 2011.